भुलेश्वर

पुण्याच्या आसपास भटकंती करायची असेल तर कित्येक ठिकाणे आपल्याला साद घालत असतात. माझ्या कॉलेजमुळे आणि प्रवेश प्रक्रिया आणि इतर अनेक कारणांमुळे रविवारी फारच कमी वेळा सुट्टी मिळते. आणि अशीच दैव योगाने म्हणा किंवा नशिबाने तब्बल दीड ते दोन महिन्यांनी सुट्टी मिळाली आणि सुट्टीची बातमी मिळताच भटकंतीचे बेत घरात शिजायला लागले. तस बघायला गेले तर इतकी वर्ष पुण्यात घालवल्यामुळे आसपासची कित्येक ठिकाणे बघून झालेली त्यामुळे आता कुठे तरी नवीन ठिकाणी जाण्याचा बेत डोक्यात होता आणि इंटरनेट वर सर्च करताना कित्येक नवनवीन ठिकाणाची माहितीही मिळत होती.

या मध्ये एक ठिकाण काही खासच होते ज्याने माझे लक्ष्य कित्येक दिवसांपूर्वीच वेधून घेतलेले आणि ते म्हणजे आठव्या शतकातील अतिप्राचीन असे महादेवाचे मंदिर “भुलेश्वर”. बस ठरलं तर, आता उद्या जायचे तर याच ठिकाणी. होम मिनिस्टर तर जाण्याच्या तयारीला लागल्या सुद्धा. मी अगोदरच इंटरनेट वरून बाकीची माहिती पाहत होतो त्यावेळी समजले कि हे मंदिर प्राचीन असून अजूनही सुस्थितीत आहे आणि या मंदिराच्या भिंतींवर बरीच कोरीव काम असलेली शिल्पे आहेत. शेवटी इथेच जाण्याचे फायनल केले.

सकाळी लवकर म्हणजे सहाला उठून घरातून ८ पर्यंत निघण्याचे ठरवले आणि नेहमी प्रमाणे ८ ला उठून ११ ला घरातून बाहेर पडलो. भुलेश्वर हे ठिकाण सासवड जवळील माळशिरस या गावाजवळ आहे. हे माळशिरस (भुलेश्वर) असून सोलापूर जिल्ह्यातील माळशिरस हे वेगळे आहे. भुलेश्वर हे ठिकाण पुण्यापासून साधारण ६० किलोमीटर अंतरावर पुणे सोलापूर द्रुतगती मार्गावर यवत गावानजीक आहे. याठिकाणी जाण्यासाठी पुणे-सासवड व्हाया बोपदेव घाट हा सुद्धा एक चांगला पर्याय उपलब्ध आहे. सासवड ते भुलेश्वर हे अंतर ३० किलोमीटर असून रस्ता चांगला आहे. ह्या दोन्ही मार्गांपैकी आम्ही बोपदेव घाटातून जाण्याचे निश्चित केले आणि त्याला कारणही होते ते म्हणजे ह्या मार्गावरची कमी वर्दळ, रस्त्यांनी असणारी झाडे हिरवळ आणि सुंदर असा बोपदेव घाट. ऐन पावसाळ्याचे दिवस असून सुद्धा आज मात्र पावसाने जरा उघडीप दिली होती आणि त्यामुळे आमचा प्रवास आमच्या passion वर मजेत चालू होता. पुण्यापासून बोपदेव घाट सुरु होईपर्यंत गर्दी जास्त होती आणि घाट सुरु झाल्यानंतर रस्ता मोकळा श्वास घेऊ लागला आणि आमच्या गाडीचा वेग वाढला. बोपदेव घाटामध्ये एक-दोन अवघड वळणे आहेत ज्या ठिकाणी गाडी मारताना थोडीशी काळजी घ्यावी लागते. पण घाट रस्ता अत्यंत सुरक्षित असून रस्त्याची रुंदीही जास्त आहे. घाट चढून वर पोहोचल्यावर थोड्याच वेळात बोपदेव गाव येते आणि येथे आहे अजून एक तीर्थक्षेत्र ते म्हणजे “श्री कानिफनाथ यांची समाधी”. भुलेश्वरच्या रस्त्यावरच असल्यामुळे आम्ही कानिफनाथाचे दर्शन घेऊन पुढे जाण्याचे ठरवले आणि मग सासवड कडे रवाना झालो. कानिफनाथाच्या मंदिरा विषयी आणि आसपासच्या परीसरा बद्दल बरेच लिहिण्या सारखे आहे जे मी नंतरच्या लेखामध्ये सविस्तरपणे लिहीन. तर मग कानिफनाथाचे दर्शन घेऊन आम्ही सासवड मधून माळशिरसकडे जाण्यासाठी रवाना झालो.

थोडे पुढे गेल्यावर एक छोटेशे गाव लागले आणि त्या गावाचे नाव बघून आम्हाला फारच आश्चर्य वाटले. जणू आम्ही भारतात असूनही एका दुसऱ्याच देशात आलेलो आणि ते गाव म्हणजे “सिंगापूर”. ते तिकडे मलेशिया मधील आधुनिकीकरण झालेले सिंगापूर आणि इकडे डोंगर कुशीत निसर्गरम्य आपले सिंगापूर; आणि गावाची पाटी बघून मनात विचार चमकून गेला कि चला आता आमच्या ह्यांना सांगावे कि बघ मी तुला घेऊन आलो सिंगापूरला!!! पण हे ऐकून होम मिनिस्टर यांना गम्मत वाटण्यापेक्षा वाईट वाटेल हा विचार जास्त प्रकर्षाने जाणवला आणि गप्प बसलो. मात्र परतीच्या वाटेने येताना एक सेल्फी गावाच्या पाटीबरोबर घेतलाच.

माळशिरस पासून भुलेश्वरला जाण्यासाठी डावीकडे एक रस्ता जातो. ह्या रस्त्याने साधारणपणे ४ किलोमीटर थोड्याश्या कच्च्या रस्त्याने आपण भुलेश्वरच्या चरणी पोहोचतो. भुलेश्वर चे मंदिर आपल्याला बरेच लांबून दिसते कारण हे मंदिर एका पुरातन अशा दौलत मंगळ ह्या किल्ल्यावर वसवलेले आहे. भुलेश्वराच्या पायथ्यापासून पुढे गडावर जाण्यासाठी एक छोटासा घाट रस्ता आहे. ह्या रस्त्याची रुंदी बरीच कमी आहे. समोरासमोर दोन मोठ्या गाड्या आल्यास नवशिक्या ड्रायव्हरची भंबेरी ह्या ठिकाणी उडू शकते. घाट संपताच किल्य्याचा भग्नावस्थेतील बुरुज आपले स्वागत करतो. या नंतर एका रस्त्याने गाड्या अजून मंदिराजवळ जातात तर दुसऱ्या रस्त्याने पायऱ्या चढून मंदिरात जाता येते.

आता थोडेसे मंदिराबद्दल; शंकराचे हे पुरातन मंदिर ८ व्या शतकातील असून बाहेरची भिंत हि १२ व्या शतकात बांधण्यात आली. मुख्य मंदिर हे पृष्ठभागापासून थोडे उंचीवर वसवले आहे. १८ व्या शतकात ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार पेशव्यांचे गुरु व सातारचे शाहू यांचे गुरु श्री ब्रम्हेंद्र स्वामी यांनी केला. त्यावेळी त्यांनी मंदिरावरील तीन शिखरे, मंदिरासमोरील सभा मंडप व त्यावरील नगारखाना यांचे बांधकाम केले. आजची हे सर्व सुस्थितीत आपल्याला बघायला मिळते. मंदिरापुढे एक मोठी पितळी घंटा आहे, आणि समोरून आत जाण्याचा मार्ग आहे. परंतु मंदिरात समोरून पाहिल्यास आपल्याला एक छोट्या मारुतीची मूर्ती दिसते. आणि ह्या मूर्तीच्या दोन्ही बाजूनी दोन दगडी मार्ग वरच्या मजल्यावर आपल्याला घेऊन जातात. आणि वर गेल्यावर आपल्याला आत मध्ये असणारे खरे मंदिर दिसते. ह्या आतील मंदिरापुढे एक सुंदर कोरीवकाम केलेला विशाल असा नंदी असून त्याचे तोंड मात्र थोडेसे वळलेले आहे. ह्याचे कारण मात्र मला समजले नाही. 

नंदीच्या पुढे आतील बाजूस शंकराची पिंड आहे. आम्हाला तर कधी एकदा दर्शन घेऊन मंदिराचे कोरीवकाम बघतो असे झाले होते. संपूर्ण मंदिराच्या भिंतींवर सुरेख कोरीवकाम केलेलं आहे, परंतु मुस्लीम आक्रमणामुळे ह्या मंदिराचे अतोनात नुकसान झाले आहे. जवळपास सर्व मूर्तीची तोडफोड झालेली आहे. तरीही काही मूर्ती ज्या उंचीवर आहेत त्या सुस्थितीत आहेत. या मंदिराच्या बाहेरील तटबंदी मध्ये ध्यानधारणा करण्यासाठी छोट्याश्या दगडी खोल्याही आहेत. अश्या ह्या सुंदर मंदिराबाहेर पटांगणही भव्य आणि सुंदर आहे. लहान मुलांना खेळायला खूप सारी ऐसपैस जागा आहे.

ह्या मंदिराचे अजून एक वैशिष्ट्य म्हणजे ह्याला असलेले ३ कळस. हे हेमाडपंथी असून अत्यंत सुंदर आहेत. परंतु डागडुजी करताना कळसाला पिवळा रंग दिल्यामुळे नैसर्गिक सौंदर्य कमी झाले आहे. आम्ही ह्या मंदिरात आलो त्यावेळी साधारण दुपारचे ३ वाजले होते आणि थोडीफार वर्दळही होती. दर्शन घेऊन आम्ही सर्व परिसर फिरून कॅमेरात कैद केला आणि परतीच्या वाटेला लागलो. इतक्या पुरातन काळी तिथे कोणी शिवलिंग स्थापन केले माहित नाही पण ह्या शिवलिंगाच्या साक्षीने कित्येक योगी बैरागी आणि भक्तगण ह्यांनी ह्या तपोभूमीत पुण्य पदरी साठवले असेल. आजच्या ह्या कलियुगात मोबाईल, टीव्ही, इंटरनेट आणि इतर भौतिक सुखांच्या मागे लागलेल्या नवीन पिढीला हा भुलेश्वर योग्य मार्ग दाखवो........ हीच त्या भुलेश्वर चरणी प्रार्थना.

परतीच्या प्रवासात घराची ओढ लागलेली पण मनात मात्र भुलेश्वराचे मंदिर आणि तिथला परिसर घोळत होता. संध्याकाळी घरात पाउल टाकले आणि पुढच्या भटकंतीचा प्लान डोक्यात सुरुही झाला.........